ADR to międzynarodowa umowa dotycząca przewozu towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym. A w języku angielskim brzmi to jako „The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road”. Istnieje już od 1957 roku, kiedy została podpisana w Genewie.
Towary niebezpieczne – wprowadzenie
Polska dołączyła do tej umowy w 1975 roku i od tamtej pory stosuje się do jej przepisów. Co ciekawe, regulacje tej umowy aktualizowane są co dwa lata, a dokładniej w lata nieparzyste. O każdej takiej zmianie informują odpowiednie ustawy i komunikaty rządowe.
Ale co tak właściwie oznacza „Transport ADR”? Czym są te tajemnicze „towary niebezpieczne”?
Według definicji zawartej w Umowie ADR, towary niebezpieczne to nie tylko materiały, której przewóz jest całkowicie zabroniony, ale także te, które można przewozić, lecz jedynie na ściśle określonych warunkach.
Obejmują one różnorodne substancje i przedmioty – od materiałów sypkich, przez ciecze, aż po gazy. Przykłady? Benzyna, niektóre farby i rozpuszczalniki, niektóre nawozy sztuczne, konkretne kwasy czy gazy takie jak propan czy acetylen.
Nie ulega wątpliwości, że przewóz takich towarów wymaga szczególnego podejścia i świadomości ryzyka. Właśnie dlatego umowa ADR jest tak ważna – stanowi ona kompendium wiedzy i regulacji, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa podczas transportu materiałów niebezpiecznych.
Do towarów niebezpiecznych zaliczamy także ciecze i gazy. Ze względu na ich formę, można je przewozić wyłącznie w specjalnych opakowaniach lub cysternach. Ponadto do kategorii towarów niebezpiecznych zaliczają się przedmioty zawierające niebezpieczne substancje lub materiały, takie jak zapalniczki, akumulatory, granaty czy sztuczne ognie.
ADR
Skrót, który odnosi się do „Umowy dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych drogą drogową”. Chociaż pierwotnie dotyczy ona państw europejskich, jej zasady zostały przyjęte i są stosowane w wielu krajach na świecie.
ADR nie jest tylko umową – to również określenie dla samych towarów niebezpiecznych, które podlegają tej regulacji. Istnieją różne wersje tej umowy w zależności od języka:
EN ADR
DE ADR
RU ADR
ES ADR
FR ADR
Klasyfikacja towarów niebezpiecznych wg ADR
Towary niebezpieczne podlegają klasyfikacji na podstawie rodzaju zagrożenia, jakie reprezentują. Zostały one podzielone na 13 klas:
Materiały i przedmioty wybuchowe klasa – 1
Gazy – klasa 2
Materiały ciekłe zapalne klasa – 3
4.1. Materiały stałe zapalne, samoreaktywne oraz materiały wybuchowe stałe odczulone
4.2. Materiały samozapalne
4.3. Materiały wytwarzające gazy palne w zetknięciu z wodą
5.1. Materiały utleniające
5.2. Nadtlenki organiczne
6.1. Materiały trujące
6.2. Materiały zakaźne
Materiały promieniotwórcze, klasa – 7
Materiały żrące, klasa – 8
Różne materiały i przedmioty niebezpieczne, klasa – 9
Identyfikacja towarów niebezpiecznych – numeracja UN
Każdy towar niebezpieczny posiada przyporządkowany mu numer UN (numer ONZ). Jest to czterocyfrowy kod identyfikujący dany materiał lub przedmiot. Oto kilka przykładów:
- UN 0333: Sztuczne ognie
- UN 1266: Wyroby perfumeryjne zawierające łatwopalne rozpuszczalniki
- UN 1999: Smoły ciekłe, w tym oleje drogowe i asfalty upłynnione
- UN 2794: Akumulatory mokre napełnione kwasem
- UN 2212: Azbest niebieski (krokidolit)
Rozróżnianie towarów niebezpiecznych: klasy, grupy pakowania i piktogramy
Klasyfikacja i grupy pakowania
Nie wszystkie towary niebezpieczne stwarzają takie samo zagrożenie. Na przykład, pewne substancje mogą być bardzo łatwopalne, podczas gdy inne mogą być bardzo trujące. Aby pomóc w identyfikacji i klasyfikacji tych różnych zagrożeń, towary niebezpieczne są podzielone na klasy.
Dodatkowo, w obrębie tych klas, towary są również podzielone na tzw. grupy pakowania. Te grupy pomagają określić stopień zagrożenia stwarzanego przez dany towar. Dlatego też:
- Grupa pakowania I to towary o dużym natężeniu dominującego zagrożenia.
- Grupa pakowania II reprezentuje towary o średnim natężeniu dominującego zagrożenia.
- Grupa pakowania III to towary o niższym natężeniu dominującego zagrożenia, takie jak te, które są delikatnie żrące lub nieznacznie trujące.
Piktogramy: Wizualna reprezentacja zagrożenia
Oprócz klas i grup pakowania, istnieje też wizualny system oznakowania, który pomaga szybko zidentyfikować rodzaj zagrożenia stwarzanego przez dany produkt. Są to piktogramy – proste, ale efektywne symbole graficzne.
Przykładowo:
- Symbol płomienia wskazuje na produkty łatwopalne.
- Trupia czaszka oznacza substancje trujące.
- Wybuch reprezentuje materiały wybuchowe.
Sztuka przesyłki oznakowana nalepką oraz numerem UN
Należy podkreślić, że nie we wszystkich klasach występują grupy pakowania. Przykładowo, w klasach 1, 2 oraz 6.2 grupy te są nieobecne.
Na opakowaniach przesyłek znajdują się strzałki wskazujące, które informują o właściwym ustawieniu przesyłki – powinny być ustawione pionowo, wskazując grotami strzałek ku górze.
Sztuki przesyłki oznakowane strzałkami kierunkowymi
Znak informuje, że przesyłka zawiera materiały zagrażające środowisku
Tablice ostrzegawcze oraz numery UN jednoznacznie wskazują rodzaj przewożonego towaru. Istotnie jest to wtedy, gdy mówimy o transporcie towarów niebezpiecznych, takich jak te przewożone w cysternach, które są wyraźnie oznaczone tablicami w kolorze pomarańczowym.
A także różnorodnymi nalepkami czy symbolami (na przykład oznaczenie zagrożenia dla środowiska wodnego poprzez symbol „martwej ryby” czy informację o przewozie w podwyższonej temperaturze), wówczas sytuacja jest klarowna.
Cysterna przewożąca benzynę o oznaczeniu UN 1203 jest wyraźnie oznaczona tablicami w kolorze pomarańczowym z odpowiednimi numerami, nalepkami oraz symbolem wskazującym na materiały zagrażające środowisku.
A co z towarami niebezpiecznymi przewożonymi jako pojedyncze sztuki przesyłki w opakowaniach? Do tej kategorii zaliczyć można perfumy, zapalniczki czy liczne środki chemiczne używane na co dzień w gospodarstwach domowych, takie jak detergenty czy niektóre farby i rozpuszczalniki. Są to także towary niebezpieczne!
Niestety, podczas szkolenia często nazywanego przez kierowców „kursem na przewóz rzeczy”, nie ma możliwości zdobycia pełnej wiedzy na temat postępowania z tymi produktami, potencjalnych zagrożeń, które niosą ze sobą, właściwego oznakowania, czy też zasad przewożenia towarów niebezpiecznych o masie przekraczającej 8 ton w ramach tzw. LQ (Limited Quantities, czyli „ilości ograniczone”).
Chodzi tutaj o towary niebezpieczne pakowane w specyficznych ilościach, czyli jako pojedyncze sztuki przesyłki, które są odpowiednio opakowane i oznakowane zgodnie z przepisami Umowy ADR.
Przesyłka zawierająca towary niebezpieczne w ilościach ograniczonych jest oznaczona charakterystycznym symbolem.
Przewóz towarów niebezpiecznych
Aby uzyskać uprawnienia do przewozu towarów niebezpiecznych w ilościach, które wymagają oznakowania pojazdu specjalnymi tablicami o barwie pomarańczowej, kierowca musi zdobyć zaświadczenie ADR.
To świadectwo jest dostępne po odbyciu specjalistycznego kursu dla kierowców przewożących takie towary. Znak LQ jest znany, jednak brakuje świadomości dotyczącej jego pełnego znaczenia oraz konsekwencji związanych z jego umieszczeniem na pojeździe, takich jak wymóg przestrzegania ograniczeń przejazdu przez tunele określonej kategorii.
W trakcie moich rozmów z uczestnikami tych szkoleń zauważyłam, że choć znak LQ jest im często znany, brakuje im świadomości na temat jego pełnego znaczenia oraz konsekwencji jego umieszczenia na pojedzie, takich jak wymóg przestrzegania ograniczeń przejazdu przez tunele określonej kategorii.
Źródłem niezbędnych informacji dotyczących ładunku jest karta charakterystyki towaru niebezpiecznego, która zgodnie z przepisami prawa powinna być dobrze znana nadawcy. W sekcji 14 tej karty, producent podaje kluczowe dane o towarze, takie jak jego numer UN, klasa, nalepki, grupa pakowania oraz kod ograniczeń przejazdu przez tunele.
Czy jednak zawsze musimy przewozić towar za pomocą pojazdu oznakowanego tablicami w kolorze pomarańczowym? Nie zawsze. Istnieją pewne wyjątki, które warto znać. Na przykład, zwolnienie o kodzie 1.1.3.6 pozwala na przewóz określonych ilości towarów w jednostce transportowej, ale konieczna jest świadomość, kiedy i jak je stosować.
To zwolnienie jest często używane przez przewoźników, na przykład podczas przewozu kilku butli z gazem palnym, dzięki czemu nie muszą oznakowywać pojazdu tablicami, a kierowca nie potrzebuje zaświadczenia ADR czy specjalnego wyposażenia pojazdu.
Skoro tak, to jak przewoźnik może się dowiedzieć o specyfikacji przewozu towarów niebezpiecznych i jakie przepisy musi przestrzegać?
Obowiązek informowania o charakterze przewożonych towarów spoczywa na nadawcy lub osobie działającej w jego imieniu. Zgodnie z punktem 1.4.2.1.3 Umowy ADR, jeżeli nadawca reprezentuje inną osobę, ta osoba powinna dostarczyć nadawcy pisemne informacje o tym, że przewóz dotyczy towarów niebezpiecznych.
Musi również zapewnić wszystkie niezbędne informacje i dokumenty. Środki bezpieczeństwa są opisane w punkcie 1.4.1 Umowy ADR, które stanowią podstawę dla przewozu towarów niebezpiecznych.
Odpowiedzialność za informowanie, że przewóz dotyczy towarów niebezpiecznych, spoczywa na nadawcy lub na osobie, która działa w jego imieniu. Jak wskazuje punkt 1.4.2.1.3 Umowy ADR, jeśli nadawca reprezentuje inną osobę, to ta osoba ma obowiązek dostarczyć nadawcy pisemną informację o charakterze przewożonych towarów oraz dostarczyć wszelkie niezbędne informacje i dokumenty, które są potrzebne do prawidłowego wywiązania się z jego obowiązków. Podstawowe zasady dotyczące bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych zostały opisane w punkcie 1.4.1 Umowy ADR.
1.4.1.1 Uczestnicy przewozu towarów niebezpiecznych powinni podejmować środki
bezpieczeństwa odpowiednie do natury i zakresu dających się przewidzieć zagrożeń, w celu zapobieżenia szkodom i urazom oraz, jeżeli jest to wskazane, w celu zminimalizowania ich skutków. Uczestnicy przewozu powinni, w każdym przypadku, stosować się do odpowiednich wymagań ADR.
1.4.1.2 W razie zaistnienia bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, uczestnicy przewozu powinni niezwłocznie powiadomić służby ratownicze oraz udostępnić im informacje potrzebne do prowadzenia działań
W Umowie ADR dokładnie zdefiniowane są zadania i odpowiedzialności poszczególnych stron zaangażowanych w proces przewozu towarów niebezpiecznych.
Jej głównym celem jest zapewnienie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa poprzez precyzyjne wskazanie czynności, które mają na celu zredukowanie potencjalnych zagrożeń związanych z transportem tych towarów.
Wskazane są więc konkretne obowiązki dla nadawcy, przewoźnika, osoby pakującej, odbiorcy, osoby załadunkowej, osoby napełniającej, operatora kontenera-cysterny czy cysterny przenośnej oraz osoby rozładunkowej.
Jeśli chodzi o obowiązki przewoźnika, znajdują się one w punkcie 1.4.2.2.1 Umowy ADR, gdzie szczegółowo opisane są jego zadania i odpowiedzialności w kontekście transportu towarów niebezpiecznych.
Zakresu podanego pod 1.4.1, przewoźnik powinien w szczególności:
(a) upewnić się, że towary niebezpieczne przeznaczone do przewozu są dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
(b) upewnić się, że wszystkie informacje wymagane w ADR, dotyczące towarów niebezpiecznych przeznaczonych do przewozu, zostały przed jego rozpoczęciem dostarczone przez nadawcę, że wymagana dokumentacja znajduje się w jednostce transportowej, a w przypadku użycia zamiast dokumentacji papierowej technik elektronicznego przetwarzania danych (EDP) lub elektronicznej wymiany danych (EDI), że zapewniona jest dostępność do tych danych podczas transportu w stopniu co najmniej równoważnym dokumentacji papierowej;
(c) sprawdzić wzrokowo, czy pojazdy i ładunek nie mają oczywistych wad oraz czy nie występują wycieki lub nieszczelności, braki w wyposażeniu, itp.;
(d) upewnić się, że nie upłynął nieprzekraczalny termin następnego badania dla pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern i MEGC (…);
(e) sprawdzić, czy pojazdy nie są nadmiernie załadowane;
(f) upewnić się, że na pojazdach umieszczone zostało wymagane oznakowanie i nalepki
(g) upewnić się, że w pojeździe znajduje się wyposażenie wymienione w pisemnych instrukcjach dla kierowcy.
Czynności powyższe powinny być wykonane odpowiednio w oparciu o dokumenty przewozowe i dokumenty towarzyszące oraz sprawdzenie wzrokowe pojazdu lub kontenerów i, w razie potrzeby, ładunku.
1.4.2.2.2 W przypadku wymagań podanych pod1.4.2.2.1(a),(b),(e)i(f), przewoźnik może polegać na informacjach i danych udostępnionych mu przez innych uczestników przewozu
1.4.2.2.3 Jeżeli wykonując czynności, o których mowa pod 1.4.2.2.1, przewoźnik stwierdzi naruszenie wymagań ADR, to nie powinien on rozpoczynać przewozu do czasu usunięcia stwierdzonych naruszeń.” ( Źródło: Umowa ADR 2015 )
Jak widać, przewoźnik może zdobyć potrzebne do wykonania transportu informacje o tym, że przewożone towary są towarami niebezpiecznymi i jakie są jego pod tym względem wymagania, zwłaszcza że nadawca został zobowiązany przez Umowę ADR do:
Więcej na ten temat znajdziesz – Kluczowe zasady przewożenia towarów niebezpiecznych >>
Towary niebezpieczne nadawca
1.4.2.1.1
Nadawca towarów niebezpiecznych zobowiązany jest dostarczyć do przewozu tylko takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. W zakresie podanym pod 1.4.1, powinien w szczególności:
(a) upewnić się, że towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
(b) zaopatrzyć przewoźnika w informacje i dane w formie możliwej do odczytania oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa), uwzględniając w szczególności wymagania podane w dziale 5.4 oraz w tabeli w Części 3
(c) używać wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL) oraz cystern (pojazdów-cystern, cystern odejmowalnych, pojazdów-baterii, MEGC, cystern przenośnych i kontenerów-cystern), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR;
(d) stosować się do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych;
(e) zapewnić, aby nawet próżne nieoczyszczone i nieodgazowane cysterny (pojazdy-cysterny, cysterny odejmowalne, pojazdy-baterie, MEGC, cysterny przenośne i kontenery-cysterny), a także próżne nieoczyszczone pojazdy oraz duże i małe kontenery do przewozu luzem, były odpowiednio oznakowane i zaopatrzone w wymagane nalepki ostrzegawcze, a próżne nieoczyszczone cysterny były tak samo zamknięte i szczelne jak w stanie ładownym.
1.4.2.1.2
Jeżeli nadawca korzysta z usług innych uczestników przewozu (pakującego, załadowcy, napełniającego, itd.), to powinien podjąć odpowiednie środki dla zapewnienia, aby przesyłka spełniała wymagania ADR. Jednakże w przypadku wymagań podanych pod 1.4.2.1.1(a), (b),
(c) i (e), nadawca może polegać na informacjach i danych udostępnionych mu przez innych uczestników przewozu.(…)
(źródło: Umowa ADR 2015)
W Ustawie z 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych oraz w Umowie ADR określone są precyzyjnie zasady i obowiązki dotyczące transportu towarów niebezpiecznych. Jednym z kluczowych elementów tych przepisów jest obowiązek zatrudnienia doradcy do spraw bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych.
Zgodnie z punktem 1.8.3.1 Umowy ADR:
Każda osoba, która wykonuje czynności związane z przewozem drogowym towarów niebezpiecznych, takie jak nadawanie, przewożenie czy przyjmowanie tych towarów, zobowiązana jest do zatrudnienia jednego lub więcej doradców do spraw bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych, chyba że jest zwolniona z tego obowiązku na mocy odpowiednich przepisów krajowych.
Doradca taki jest odpowiedzialny za pomoc w zapewnieniu przestrzegania przepisów dotyczących przewozu towarów niebezpiecznych. Jego zadaniem jest doradztwo w zakresie działań związanych z przewozem tych towarów, a także monitorowanie przestrzegania przepisów i zaleceń dotyczących bezpieczeństwa.
Doradca musi posiadać odpowiednie kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez odpowiedni organ państwowy po zaliczeniu egzaminu w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych.
Wszystkie te regulacje mają na celu zapewnienie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa podczas przewozu towarów niebezpiecznych oraz zapobieganie wszelkim potencjalnym zagrożeniom dla zdrowia i życia ludzi, środowiska naturalnego oraz mienia.
Każde przedsiębiorstwo, którego działalność obejmuje przewóz towarów niebezpiecznych albo związane z nim pakowanie, załadunek, napełnianie lub rozładunek, powinno wyznaczyć jednego lub więcej doradców do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych, odpowiedzialnego za wspieranie działań zapobiegających zagrożeniom dla osób, mienia i środowiska, związanych z taką działalnością.
Przewóz towarów niebezpiecznych wiąże się z licznymi zobowiązaniami prawnymi, których często nie jesteśmy świadomi. Niedopełnienie tych obowiązków może prowadzić nie tylko do poważnych szkód, ale również do surowych sankcji określonych w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych.
Co więcej, choć nie istnieje wymóg prawnego szkolenia dla spedytorów, kierowców pojazdów ciężarowych, właścicieli firm transportowych czy osób poszukujących zleceń na giełdach transportowych, sama wiedza o istnieniu świadectwa ADR wśród kierowców nie jest wystarczająca.
Obok regulacji dotyczących wyposażenia, oznakowania pojazdów przewożących towary niebezpieczne czy wymagań konstrukcyjnych i dopuszczenia do przewozu, istnieje cała masa innych przepisów. Ich znajomość jest kluczem do skutecznego i przede wszystkim bezpiecznego prowadzenia działalności w obszarze transportu towarów niebezpiecznych.
Źródła:
Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 227, poz. 136)
http://www.dziennikustaw.gov.pl/DU/2011/s/227/1367/1
Umowa ADR 2015 Dziennik Ustaw 2015 r. poz. 882 http://dokumenty.rcl.gov.pl/DU/rok/2015/pozycja/882)
https://www.mir.gov.pl/media/7115/Czesc_1_ADR_2015.pdf
https://www.mir.gov.pl/strony/zadania/transport/drogi/przewozy-drogowe/przewozy-specjalne/towary-niebezpieczne/
znaki, tablice i strzałki kierunkowe źródło:
Umowa ADR https://www.mir.gov.pl/media/7124/Czesc_5_ADR_2015.pdf
Umowa ADR 2015 Dziennik Ustaw 2015 r. poz. 882 www.mir.gov.pl/media/7115/Czesc_1_ADR_2015.pdf http://dokumenty.rcl.gov.pl/DU/rok/2015/pozycja/882 https:/